Mystica, feministe, levende heilige
In de kathedraal van Sint-Michiel en Sint-Goedele staat een opmerkelijk standbeeld. Het dateert uit 1917 (1). Mogelijk is het het meest vrouwonvriendelijke in ons land… Het beeld toont mysticus/priester Jan van Ruusbroec (1293-1381) die zijn rechtervoet op een hoofd plaatst…(2) Een vrouwenhoofd… Dat van Bloemardin(n)e; ofwel Heilwige Bloemaert (ca. 1265-1335). Ook wel de eerste feministe van ons land genoemd…
Ironisch genoeg komt het meeste dat we over Bloemardines leven weten uit de biografie van van Ruusbroec… (Het lot van middeleeuwse vrouwen; herinnerd worden als figurant in mannenlevens…) Het beeld dat daarin van haar geschetst wordt, is niet erg fraai…
Officiële aktes tonen dat Bloemardine de dochter was van een rijke Brusselse patriciër. In 1307 kocht ze een begijnhof in de buurt van Sint-Goedele en werd zo een buur van Jan van Ruusbroec… Talloze alleenstaande vrouwen uit de hogere milieus kwamen er zich vestigen… Jaar na jaar bleef ze woningen in de buurt opkopen en breidde zo haar gemeenschap uit. Volgens de ene historicus kwamen de vrouwen er wonen omdat ze er veiligheid en geborgenheid vonden. Volgens de andere -waaronder Ruusbroecs biograaf- werden ze aangetrokken door Bloemardines leven vol ‘perverse doctrines’, ‘vleselijke liefde’ en haar ketterse gedachtegoed… Over het opgaan, tijdens het leven -en dus niet pas in de dood-, in de goddelijke liefde… Die ideeën verspreidde ze dan nog eens via allerhande opruiende geschriften, in de volkstaal…
Het lijkt er in elk geval op dat ze door honderden vrouwen als ‘levende heilige’ (3) werd vereerd… Zetelend op haar zilveren stoel… Sommige van haar aanhangsters beweerden zelfs dat ze haar in het gezelschap van twee engelen gezien hadden… Of de verhalen nu met de waarheid strookten of niet; ze waren niet ongevaarlijk voor een vrouw in die tijd… Al die vrijgevochten begijnen liepen behoorlijk in de kijker bij de Kerk… Sommige belandden zelfs op de brandstapel… Nog volgens de overlevering zou Ruusbroec zich jarenlang tegen haar ketterse gedrag verzet hebben… (Weer volgens zíjn biograaf uiteraard…) Latere historici stellen dat een meningsverschil of burenruzie tussen beiden nogal hevig historisch uit proportie werd gerukt… Als mystici leken ze net verdacht veel met elkaar gemeen gehad te hebben… Maar de vermeende hetze tussen hen zou wel jarenlang bepalen hoe Bloemardine voor het nageslacht afgeschilderd werd… En leidde dus ook tot het standbeeld dat vandaag enigszins verbazingwekkend nog steeds (zonder enige verdere toelichting) in de Sint-Michiels en Sint-Goedelekathedraal staat… (4)
Dat Bloemardine een ongebruikelijke vrouw was; daarover zijn de meeste historici het wel eens. Dat ze begin 14de eeuw in het vaarwater terecht kwam van één van de bekendste Middeleeuwse schrijvers staat ook vast. Maar laat het ons er vooral maar bij houden dat er nog veel over haar te ontdekken valt… En vooral; dat ze in de vroege 14de eeuw als vrijgevochten vrouw eigenhandig een plaats in de Brusselse binnenstad uit wist te kerven voor haar lot -en zielsgenoten. Dat zorgt er inderdaad wel voor dat we haar vandaag als één van de eerste feministen van ons land kunnen beschouwen.
Kurt Deswert
(1) Het is van de hand van Jules Jourdain (1873-1957), katholiek-patriottisch beeldhouwer.
(2) Niet erg priesterlijk tout court…
(3) Na haar dood ontstond er een heiligencultus rond haar. Zieken trachtten haar dode lichaam aan te raken om genezing te bekomen.
(4) Het standbeeld zelf was een reactie van de katholieke kerk op een ander standbeeld dat in 1900 door het liberale stadsbestuur van Brussel aan de zijkant van het Brusselse stadhuis werd bevestigd. De katholieke oppositie wou daar een standbeeld van Ruusbroec zetten, maar de liberale meerderheid besloot om er een beeld van Bloemardine te plaatsen. Ze is overigens de enige vrouw die vereeuwigd is in de standbeelden aan het Stadhuis…