Boekbespreking: Anne Morelli (red), Louis mettewie, bien plus qu’un boulevard. Un bourgmestre visionaire à Molenbeek, Couleur livres, 2022. Nederlande editie in de maak door www.liberas.eu

Professor Anne Morellli (ULB) verzorgde de redactie van een boek over Louis Mettewie. Louis wie? Burgemeester Louis Mettewie! Vaak weten we niet veel meer over hem dan dat hij zijn naam aan een grote stadsboulevard gaf. Hij was echter veel meer dan dat.

In de inleiding van het boek schrijft Anne Morelli over de Molenbeekse burgemeester, dat hij “een liberaal is, maar een links-liberaal, een progressist”. Die maar is totaal overbodig. Dit boek is het perfecte voorbeeld van een portret van een Brussels liberaal rond de eeuwwisseling “dans son jus”. In eigen sap dus.

De verlichte bourgeoisie
Het verbaast niet dat Liberas, het Centrum voor de geschiedenis van het vrije denken en handelen, momenteel de Nederlandstalige versie van dit boek voorbereidt. De laatste jaren bracht Liberas al verschillende publicaties uit over liberale boegbeelden en hun leefwereld in de tweede helft van de 19de en vroege 20ste eeuw: Charles Potvin, Georges Lorand, Gustave de Molinari, of het boek over bewogen burgers of hommes orchestres door Carmen Van Praet… Vroeger gaf het Liberaal Archief, de voorloper van Liberas ook al boeken uit over Jan Van Rijswijck, Karel Buls, vader en zoon Hoste en Emile de Laveleye bijvoorbeeld1. Deze boeken samen geven een beeld van de complexe leefwereld van Belgische liberalen in deze periode, hun verscheidenheid, hun interne tegenstellingen, de vage en bewegende grens tussen progressisten, gematigden en doctrinairen. Onder hen waren er veel verlichte visionaire geesten, die bergen hebben verzet. Ze hebben de eerste sociale hervormingen afgedwongen. Ze liepen voorop in de strijd voor de arbeidersemancipatie, het stemrecht, de leerplicht, sociale huisvesting, publieke baden in de steden. Het waren echter ook kinderen van hun sociale klasse, de bourgeoisie. Weliswaar het meest genereuze deel van die bourgeoisie. Toch braken Potvin, Janson, Buls, Lorand en Mettewie niet uit dat keurslijf, een beetje paternalistisch soms, zeker met de jaren.

Louis Mettewie (1855-1942), de succesvolle industrieel, is een mooi voorbeeld. Hij bestormde de liberale partij met zijn radicale ideeën rond stemrecht, onderwijs of urbanisme aan het eind van de 19de eeuw. Maar eens burgemeester, na de grote oorlog, was hij een pragmatisch hervormer, met hier en daar paternalistische trekjes. Niet de republikeinse beeldenstormer uit zijn jeugd die de verdediging van de anarchist Elisée Reclus op zich nam, maar vooral een goede patriot en monarchist.

Boekvoorstelling in MoMuse
Binnenkort wordt de Nederlandstalige editie van het boek uitgegeven. Het Willemsfonds Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Willemfonds Molenbeek werken graag mee aan de boekvoorstelling in het Gemeentemuseum van Sint-Jans-Molenbeek MoMuse, samen met professor Morelli en Sven Steffens, historicus en gemeentelijk archivaris in Molenbeek. Op 24 oktober bent u van harte welkom om 18u30 voor deze presentatie.

Een voorsmaakje
In de volgende Kortweg gaan we, met het oog op de Nederlandstalige boekvoorstelling, in op een aantal hoofdstukken uit het leven van Mettewie, de industrieel en de politicus. Toch al een voorsmaakje. Molenbeek was het Brusselse Manchester aan het einde van de 19de eeuw. Een echte arbeidersvoorstad die snel industrialiseerde langs het kanaal. Het is daar dat Mettewie zijn carrière begon als fietsenbouwer en later autoconstructeur van zijn eigen merk: Belgica. Hij maakte eerst naam als de constructeur van fietsen en later plooifietsen voor het Belgisch leger. Fietsen waren eerst een luxeproduct voor de bourgeoisie, maar al snel werd het efficiënte mobiliteit voor een breed publiek en dus ook voor het leger. Van het bouwen van fietsen naar het bouwen van de eerste auto’s was maar een kleine stap. En hij promootte de nieuwe automobiliteit met verve. Hij organiseerde in 1902 het eerste autosalon: « Salon de l’automobile, du cycle et des sports ». De bijdrage van Pascal Majérus en Savinien Peeters, beiden verbonden aan La Fonderie te Molenbeek, vertelt dit verhaal van fiets naar auto comme si on y était.

Het hoofdstuk, door Jean Flinker, over hoe een vrijmetselaar een prachtige art-déco kerk liet bouwen is een ander voorbeeld van Mettewie in eigen sap. De kerk, ontworpen door architect Joseph Diongre2, is met zijn belfordtoren een landmark in de gemeente geworden. De debatten in de gemeenteraad over de financiering tussen katholieken enerzijds en de vrijzinnige socialisten en liberalen anderzijds, geven Louis Mettewie in 1904 – Foto Liberas

een inkijk in dit stukje Belgische en Brusselse geschiedenis. Is het aan de gemeente dan wel de kerkfabriek om de kosten op zich te nemen? Altijd complexer op het terrein dan in theorie.

Op dezelfde manier gaat het boek in op de rol van Mettewie in de strijd voor het algemeen stemrecht, zijn voetafdruk op de stedelijke ontwikkeling van Molenbeek of zijn rol in het aantrekken van Daring, de voorloper van RWDM, naar Molenbeek. Sven Steffens verzorgt een leuk hoofdstuk voor sport- en voetballiefhebbers.

Johan Basiliades

¹ Enkele uitgaven van Liberas en Liberaal Archief: Nathan Lauwers: Georges Lorand. Een transnationale progressieve liberaal, ASP Editions en Liberaal Archief/Liberas, 2018; Carmen Van Praet: Bewogen Burgers. Negentiende-eeuwse liberalen en de sociale kwestie in België (1846-1886), Liberas, 2019; Gustave De Molinari: De avonden in de Rue Saint-Lazaregesprekken over de wetten van de economie en over de bescherming van de eigendom, ASP Editions en Liberaal Archief/Liberas, 2014; Christoph De Spiegeleer: Een blauwe progressist. Charles Potvin (1818-1902) en het liberaal-sociale denken van zijn generatie, ASP Editions en Liberaal Archief 2011; Lode Hancké: Jan Van Rijswijck. Boegbeeld van het sociaal liberalisme, Gent, Liberaal Archief, 1993; Luc Sieben: Jaak Van Schoor, Elie Bradt, Marcel A. C Bots & Antoon Devijlder: Vader Hoste, Liberaal Archief, 1989. Ontdek meer op www.liberas.eu en op kortweg.brussels voor enkele boekbesprekingen.

² Het Willemsfonds verzorgde recent de prachtige uitgave van een tweetalig referentiewerk over Diongre: Axel De Backer en Herman Mennekens: Joseph Diongre. Le style Beaux-Arts à l’épreuve du modernisme. Over schone kunsten en modernisme, Willemsfonds BHG en Bitbook, 2021 (i.s.m. Urban.Brussels)