Sneeuwwitje staat voor een comeback. Zowel op de scène als op het witte doek. In juli zal Studio 100 de musicalversie hernemen, terwijl Disney aankondigde in 2025 een live action remake van de tekenfilm in de zalen te brengen. Rachel Zegler (West Side Story) en Gal Gadot (Wonder Woman) zullen de hoofdrollen vertolken. Het filmscenario wordt geschreven door Greta Gerwig, die met Barbie vorig jaar de bioscoopzalen zowel wist te bekoren als te domineren. Met Sneeuwwitje krijgt Gerwig één van de bekendste filmpersonages ooit in handen. Maar, dat het verhaal achter het sprookje gebaseerd is op historische feiten, is minder bekend… Nóg minder bekend is dat de levensechte Sneeuwwitje geleefd heeft én begraven ligt … in Brussel.

Toen ‘Snow White and the Seven Dwarfs’ in 1937 uitkwam, was het een unicum. Disneys allereerste lange animatiefilm veroverde miljoenen harten en zette de toon voor alles wat op animatiegebied nog zou volgen. Walt Disney had zijn inspiratie gehaald bij een stille film uit 1916. Die was op zijn beurt dan weer gebaseerd op een theaterversie van het welbekende sprookje van Jacob (1785-1863) en Wilhelm (1786-1956) Grimm. De twee armlastige Duitse taal- en letterkundigen hadden in 1812 hun ‘Kinder- und Hausmärchen’ gepubliceerd. Het boek was het resultaat van een jarenlange zoektocht en verzameling van Duitse volksverhalen. De eerste editie van hun werk bevatte 86 sprookjes, waaronder ook “Sneeuwwitje“.

De ‘Kinder- und Hausmärchen’ waren aanvankelijk nogal droge hap. Het was een academisch werk, boordevol voetnoten (!), neergeschreven om -in volle Romantiek- het Duitse culturele erfgoed vast te leggen voor de eeuwigheid. Het werk van de Grimms werd in academische middens nogal met de nek aangekeken… Het vond daarentegen wel weerklank bij de massa. Ondanks – of net dankzij – de gruwel en bloeddorstigheid in de verhalen, raakten de sprookjes al gauw een emotionele snaar bij de Duitse en later ook Europese bevolking. Voor de Grimms werd het snel duidelijk dat ze een heuse cashcow gevonden hadden. In de volgende decennia zouden ze nog talloze aanvullingen en herwerkte versies van hun sprookjes doen verschijnen. Langzaam vijlden ze er ook de gruwelijke elementen af, zodat de verhalen ook een pak salonfähiger werden voor de allerkleinsten¹.

Er doen verschillende theorieën de ronde over waar Jacob en Wilhelm nu juist het verhaal van Sneeuwwitje op wisten te delven. In de jaren negentig van de vorige eeuw kwam een regionale historicus uit het Duitse Hessen na nauwgezet onderzoek (dat 26 jaar in beslag nam) echter met een bijzonder plausibele oorsprong voor het sprookje op de proppen².

Volgens hem hadden de broers hun inspiratie geput uit het levensverhaal van de Duitse gravin Margaretha von Waldeck (1533-1554). Waldeck was een vorstendommetje en leengebied van Hessen, niet zo ver van waar de Grimms opgroeiden³. Margaretha‘s vader introduceerde er in de vroege 16de eeuw het Lutheranisme. Een ingreep die ook bepalend zou worden voor het leven van zijn dochter. Die was volgens de overlevering beeldschoon…

Een heleboel elementen uit Margaretha’s levensverhaal resoneren in het sprookje van de Grimms. Net als Sneeuwwitje verloor ook Margaretha op jonge leeftijd haar moeder. Haar vader hertrouwde een paar jaren later. Of het een boze stiefmoeder betrof die er allerhande gruwelijke praktijken op nahield, is niet geweten. Maar, in de streek vonden er in diezelfde periode wel talloze heksenvervolgingen plaats. (De familie von Waldeck liet zich daarbij ook niet onbetuigd⁴.) Ook voor de dwergen uit het sprookje, bleken er lokale aanknopingspunten te bestaan. De streek stond immers bekend om haar mijnbouw. Ook Margaretha’s vader bezat een aantal kopermijnen. In de nauwe Hessense mijngangen werd veelvuldig gebruik gemaakt van kinderarbeid⁵. De sprong van daar naar de dwergen uit Sneeuwwitje, is niet zo ver… Margaretha’s broer zou het naburige Bad Wildungen trouwens mijnrechten verschaffen, waardoor er zich een mijnwerkerskolonie vestigde. Met huisjes die telkens bewoond werden door zo’n 10 à 20 mijnwerkers… Vandaag is het een toeristische attractie, die bekend staat als … Schneewittchendorf…⁶

Naar Brussel
Margaretha‘s vader besloot zijn bevallige dochter de wereld in te zenden. In 1549 werd ze als hofdame naar het hof van Maria van Hongarije gestuurd, in Brussel. Het was een poging van Margaretha’s vader om de plooien glad te strijken met Karel V, Maria’s broer. Tussen 1546 en 1547 hadden Karels troepen immers verschillende veldslagen in Duitsland uitgevochten tegen de Lutheraanse prinsen (die deel uitmaakten van het zogenaamde “Schmalkaldische Verbond“). Karel won de oorlog, maar nam een aantal Lutheraanse vorsten gevangen waaronder Filips I van Hessen, leenheer van Margaretha’s vader.

Margaretha liep aan het hof in Brussel met haar schoonheid meteen in de kijker bij een aantal vooraanstaande edelen, zoals Lamoraal van Egmont (1522-1568)⁷, maar ook bij de jonge … kroonprins Filips II (1527-1598) van Spanje… Een vrijage die niet naar de smaak was van de “powers that be“. Een Lutheraanse prinses die aanpapt met de oerkatholieke Filips… Ondanks haar jeugdige leeftijd en goede gezondheid begon Margaretha op onverklaarbare wijze fysiek te verzwakken. Op 21-jarige leeftijd overleed ze, aan de adellijke plaag van het tijdperk; vergiftiging…⁸. Zo werd haar dood alleszins verklaard in verschillende gemeentelijke archieven en documenten…

De “echte“ Sneeuwwitje stierf dus in Brussel. En daar werd ze ook begraven. Aan de Botermarkt, in de crypte van het Franciskanenklooster, waar eerder ook al Jan I van Brabant (Jan Primus) zijn laatste rustplaats vond. Het klooster werd in 1799 afgebroken. Op die plek verrees nadien het Beursgebouw. Stukken van de kloosterruïnes werden echter in de loop van de jaren opnieuw blootgelegd en vallen vandaag nog steeds te bezoeken, als deel van het Bruxella 1238 Museum (ingang via de vernieuwde Beurs & Brussels Beer World)

Of Sneeuwwitje nu echt Margaretha von Waldeck was? Met honderd procent zekerheid zal het nooit gezegd kunnen worden. Maar de theorie houdt alvast voldoende steek. Ze raakte intussen ook al verder verspreid. Zelfs de ZDF, de Duitse staatszender, zond in 2005 een reportage uit over ‘Schneewittchen und der Mord in Brüssel‘⁹. Talloze websites en artikels namen het verhaal intussen ook over… Maar, laat ons ook eerlijk zijn; waarom zou Brussel de laatste rustplaats van de échte Sneeuwwitje níet volop claimen? Zeker met de komende Sneeuwwitjerevival in het vooruitzicht. Het tragische verhaal van de beeldschone freule die een speelbal werd van een religieuze en politieke machtsstrijd, is alleszins de moeite waard om verteld te worden. En als er dan toch, zoals in elk sprookje een levensles uit te putten valt, laat het dan de volgende zijn: dat Margaretha, veel meer dan de protagonisten uit haar tragische levensverhaal, voortleeft in de fantasie en dromen van miljoenen. Want per slot van rekening; wie niet in sprookjes gelooft, heeft niks van het leven begrepen…

Kurt Deswert

Voetnoten:
¹ De volksverhalen bevatten meer dan enkel bloeddorst. Neem nu het ronduit incestueuze ‘Bontepels’ (Allerleirauh) uit de tweede editie van Grimms’ sprookjes, waarin een koning verliefd wordt op zijn eigen dochter en allerlei onmogelijke opdrachten moet uitvoeren – waar hij uiteindelijk ook in slaagt – om met haar te trouwen…
² Eckhard Sander – Schneewittchen: Märchen oder Wahrheit?
³ De Grimms gingen naar de universiteit van Marburg, die als Lutheraans-Protestantse universiteit werd gesticht in dezelfde periode waarin Margaretha’s vader in zijn graafschap het Lutheranisme introduceerde.
⁴ Men dient dit allemaal ook te plaatsen in een gespannen periode van godsdienstige transformatie en de daaruit voortvloeiende sociale en religieuze strijd.
⁵ De zware omstandigheden van het werk ondergronds zorgden ook voor fysieke misvorming en gevallen van vertraagde groei bij de jonge kinderen.
⁶ De lokale toeristische website valt zelfs in het Nederlands raad te plegen: https://schneewittchendorf-bergfreihei.jimdo.com/nederlands/de-mijnen/
⁷ Die samen met de graaf van Horne in 1568 door de Hertog van Alva terecht gesteld zou worden op de Grote Markt…
⁸ Vermoedelijk met arsenicum
⁹ https://www.dailymotion.com/video/x1jwu0n